Indlela amadlozi abonakala ngayo - Inyoka

Amadlozi aziveza  ngendlela ezehlukeneyo ebantwini. Ngesinye isikhathi avakatshela imideni yawo. Kanti ayenelisa lokuhambela noma abantu abangasona zihlobo zawo nxa ekubuke akuthanda nje. Inkolo yobobabamkhulu isitshela ukuthi amathongo ake azibonakalise kubantu bawo ngezindlela ezinengi. Abezibonakalisa ngokuza  beyisimo sezinyoka, loba bazibonakalise emaphutsheni. Ngesinye isikhathi bazibonakalisa ngemikhokha kumbe  izigameko ezithile ezingenhlem (Msimang. 1991 : 21).

Amadlozi ayazivakashela izihlobo zawo eyisimo senyoka. Lenyoka ibonakala iqonda esibayeni loba endlini. (Webb, 1986: 302 - 303). Inyoka ezingamadlozi azilumi muntu, ngoba phela zingabantu abathathe isimo senyoka. Lezi nyoka azilumi, ngoba akusinyoka yangempela ngumuntu othathe isimo senyoka njalo akekho umuntu ovunyelweyo ukuthi  athathe induku ayitshaye.

Idlozi alingeni enyokeni ejwayelekileyo. Inyoka zigcwele emhlabeni kulezi hlala egangeni, lasemgodini ikanti ezinye zihlala emanzini. Kuyenzeka ukuthi inyoka yedlozi ihlale emanzini. Into esuka yenzeke yikuthi  Iowo ongenwe yilelodlozi ungena esizibeni  aphume layo leyonyoka izithandele  kuye emzimbeni. (Krige. 1995 : 285)..

Inyoka zamadlozi zilemibala ehlukaneyo. Imibala ejwayelekileyo yileyi: omnyama, oluhlaza  lonsundu.
Imibala ixoxa indaba ngoba nxa idlozi lifika ekhaya ngesimo semamba emnyama belaziwa ngokuthi liyisitshingili. Lokhu kusuke kubonisa ukuthi abaphansi bathukuthele kakhulu. Abomdeni kumele bathathe induku bayokuzwa kubosiyazi ukuthi konakalephi. Bekubangcono nxa inyoka  iphelele esibayeni ngoba yangena endlini kusuke kukubi sibili. (Msimang. 1991 : 21).

Umbala omnyama awukho muhle lakancane ngoba ulesithunzi esikhulu. Uhambisana lesimo esibucayi. Nxa umuntu egqoke izigqoko ezimnyama uyathusa. Nxa kungowesifazane usuka ezilele umyeni wakhe osedlulile emhlabeni. Yikho abantu abadala bemkhuza umuntu lapho egqoke ezimnyama bayebe besithi phela uyahlola.

Inyoka zamdlozi ziyahlonishwa zibizwa ngokuthi "zinyandezulu". Nxa inyandezulu iqhamuka iyisimo semamba eluhlaza bekujatshulwa kakhulu. Eyinye ebithandeka nxa ivakashele ekhaya ngumhlwazi Kuthi nxa ibonakala kuthatshwe kuthiwe ngusibanibani. Ngoba phela lezinyoka ziyafaniswa labantu asebadlula emhlabeni ngendlela umuntu owayezihambela ngayo.(Msimang. 1991 : 21-22).

Abadala bakholwa ukuthi umuntu ongasekho emhlabeni uthatha isimo salokho abeyikho esaphila. Nxa ekade ekhuthele kuzobonakala ngayo inyandezulu ihamba ngokushesha. Kanti nxa kade evilapha elubeka lapho alubeke khona layo inyandezulu angene kuyo  izobonakala ihamba  kancane ingabonisi ukujaha.

Abantu abekade bengaMakhosi ohlanga nxa sebedlulile emhlabeni labo kuyenzeka bakhumbule izizwe zabo. Phela bangobaba beSizwe kanti bayayihambela imizi yabo njengobaba bemizi. Umahluko kubo yikuthi baqhamuka beyisimo sezinyandezulu ezinkulu kulezinye. Ngaphezu kwalokho balandelwa zinyoka ezincane, phela umuntu omkhulu akahambi yedwa. (Webb, 1986 : 303). Lesi simo esenziwa zinyandezulu yisimo esitholakalayo lapha emhlabeni. Lapho iNkosi ehleli khona kubonakala ngeziNduna eduze kwayo.

Inyandezulu kayifi kodwa iyakwazi ukuziguqula isimo sayo. Nxa sinaba lapha singanika umzekelo sithi, inyoka yedlozi ephuma lethwasa esizibeni, lihamba layo liye ekhaya. Kufikwe kwenziwe imicimbi yakhona bese ihlinzwa. Kwesinye isikhathi kwenziwe iminqwambo yethwasa ngalesi sikhumba sayo. Lokhu okwenziwa lapha kusuke kuhloswe ukunika ithwasa amandla amakhulu. Ukufa kwayo kufana lokuzalwa kwayo kakutsha, ngoba ithwasa lenza izimanga ezinkulu emva kwalo mcimbi. (Berglund. 1975:94)

Impilo yomntwana ikucacisa kahle ukufa lokuzalwa kwenyandezulu.

Ukuzalwa komntwana kuchaza izinto ezimbili. Kucacisa ukuthi lapho ngesikhathi ebunjwa esiswini kufana lokuthi usuke ezalwa emhlabeni wokuqala. Ngesikathi esefulathela umama wakhe kusuke kufaniswa lokufa kwakhe emhlabeni wokuqala (esiswini). Ngokunjalo uzalwa kakutsha emhlabeni wesibili. Kanjalo lenyandezulu. iyafa. iphinde izalwe kakutsha ngesikhathi isivela isingamandla womuntu oyinyanga osethwasile.

-----------------
[UVelempini Ndlovu yintatheli yezindaba ezimele. Ubhala eseJohannesburg, South Africa. veapndlovu@gmail.com]  0768297234